Evliya Çelebi’nin Acayip ve Garip Dünyası

Yeliz Özay Diniz, Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sinde “acayip ve garip” başlığı altında anlatmayı seçtiği anlatıları ele aldığı bu çalışmasında, hem Evliya Çelebi’nin hikaye anlatıcılığına hem de “acayip ve garip hikâyeler”in kültürel ve edebi özelliklerine ilişkin değerlendirmelerde bulunuyor. Evliya Çelebi’nin genel olarak şaşırtıcı oldukları için “acaip ve garip” diye nitelediği bu anlatılardaki “şaşırtıcı unsur” olağanüstü durumları işaret etmekten çok hayranlık duyulacak derecede beğeniyi ya da kınanacak ve alay edilecek türden bir eleştiriyi işaret etmekte, kimi zamansa kültürel bir yabancılıktan kaynaklanmaktadır.

Bir hikaye anlatıcısı olarak Evliya Çelebi’nin “acayip ve garip” anlatılarının malzemesinin kaynağı, kişisel deneyimleri, tanıklıkları ve dönemin sözlü kültürünün zengin anlatı dünyasıdır. Evliya’nın entelektüel merakı sınır tanımayan bir seyyah olması, onun “acayip ve garip” anlatılarında başka coğrafyaların kültürel malzemesinden de etkili biçimde yararlanmasını sağlamıştır.

Evliya Çelebi’nin “acayip ve garip” hikayeleri, Seyahatname’de çok çeşitli konular ve biçimlerde yer alışıyla bir dönemin kültür dünyasının “şaşırtıcı” bulabileceği neredeyse bütün can alıcı unsurlara temas etmektedir. Bu çeşitlilik ve zenginliğin ön koşulu, onları aktaranın seyahat etmesi, farklı coğrafyalarda, başka kültürleri gözleyip anlamlandırmaya çalışmasıdır. Evliya Çelebi’nin bu merakı ve hikayeyi kurgulama, hikayeyi anlatma ve hikayeyi yazıya dökme ustalığı, ona dair bir “acayip ve garip” dünyaya sahip olmamızı sağlamıştır.