Özne Hayatı Konuşunca

Hem dünya genelinde hem de Türkiye’de, çok az sayıda “temellendirilmiş kuram” (grounded theory) çalışması var. Sosyal bilimlerde ve özellikle sosyolojide en önemli yöntem tartışmalarından biri, yapı-fail veya sistem-özne ikiliği üzerinedir. Burada yapı veya sistemi daha önemli kabul eden yaklaşımlar (örneğin, Althusser’in Marksist yapısalcılığı, Lacan’ın büyük öteki olarak adlandırdığı simgesel yapı) ile özneyi daha ön plana alan yaklaşımlar (örneğin, Foucault’nun postmodern iktidar kuramı, mikro sosyolojiler) arasında çok ciddi bir yöntemsel farklılaşma vardır.

Yapıya öncelik tanıyanlarda beliren meta-kuramsal yaklaşım, öznenin toplumsal eyleme süreçlerinde daha tali kaldığını öne sürmüşlerdir. Meta-anlatılara karşı çıkan yaklaşımlar ise günlük hayat pratiği içinde faillerin eylemlerinin asıl olduğunu veya öncelikle araştırılmayı gerektirdiğini fakat bu eylemlerin her mekân, zaman ve toplum biçimine genellenemeyeceğini iddia etmişlerdir. Birey veya özne, nesneleştirildiği bir bağlamda bile, kendi hayatını konuşmaya çalışır. Elinizdeki kitap, çeşitli meslekten/kimlikten öznelerin kendi hayatları içinde yaşadıkları sorunları tanımlama ve bunlara çözüm bulma yollarını göstermektedir.

Burada dikkat çeken nokta, öznelerin sorunları tanımlama ve çözüm bulma yollarının hiç de kendilerine özgü olmadığını, toplumdaki çeşitli faktörlerden (kültür, din, politika, piyasa vb) etkilendiğini görmektir. Kitapta iki özgünlük dikkat çekicidir: ilk olarak öznelerin, sorunları tanımlama ve çözme yöntemleri; ikinci olarak da sosyologun bunları formüle etme biçimi. Aytül Kasapoğlu’nun derlediği Özne Hayatı Konuşunca, bilim insanlarının Türkiye’de “temellendirilmiş kuram” alanında yaptıkları ilk kapsamlı çalışma olmanın yanı sıra, toplumsal hayatın önemsiz gibi görünen konularında sorun yaşayan öznelerin, kendi sorunlarının ve çözüm yollarının nasıl da farkında olduklarını göstermek açısından önemli bir niteliğe sahiptir.