Plotinus'un Madde Teorisi

Plotinus'un felsefi sisteminde kendisine özgün unsurlar olduğu kadarPlaton ve Aristoteles öğretilerinin de bu felsefi sistemde belirli etkisininolduğunu görmek mümkündür. Filozofun madde öğretisi bu bakımdan oldukça dikkat çekicidir. Bir tarafta Aristoteles'in hilomorfizmi diğer tarafta Platon'un ideanın oluş sahasında biçim kazandırdığı duyulurun zemini. Aristoteles'te burada var olan olması bakımından bileşik cevherin var olmasındadört nedenden maddi olanın etkisi asla yadsınmaz. Bilkuvvelikten fiile çıkmakiçin ona bir formun ilişmesi yeterlidir. Bu yönüyle maddenin dayanak olmak bakımından neredeyse form kadar belirleyici bir gücü vardır. Diğer taraftaPlaton'da maddenin yanıltıcı ve kötülükle olan ilintisi içerisinde olumsuzyönü bulunur. Bunların üzerine ilk madde ve khora öğretilerinin eklenmesiyle felsefi kozmoloji ile mitolojik kozmogoninin sınırlarının iç içe geçtiği ve maddeöğretisinin daha karmaşık bir hâl aldığı söylenebilir. Belki tüm bu bileşenlerindoğal sonuçlarından biri olarak Plotinus'un akledilir madde tasavvuru daoldukça merak uyandırıcı görülebilir. Plotinus Enneadlar adlı eserinde maddeden bahsederken çoğunlukla onu kaygan, şekle gelmez, şekle gelse bileona direnen olarak takdim eder. O, her türlü biçimi alsa da hep ilk hâlindekigibi ham ve hayalidir. Çünkü Plotinus için madde, kendisine hiçbir şekilde güç, belirlilik ve belirleyicilik atfedilemez olandır. Fakat bunların dışında Plotinus'taakledilir madde öğretisi eşliğinde akledilir unsurların çokluk zemini ile de karşılaşırız. Bu zeminde akli ilkeler, duyulur maddede olduğu gibi yansımayoluyla değil doğrudan ayniyet taşıyan neyse öyle olmaklıkla ortaya çıkar. Bu zemin aynı zamanda, Bir'den sudûrda henüz ilk belirsiz olanın Bir'e dönerekAkıl olmadan önceki hâlini açıklamaya yarayan bir enstrümandır.

Bütün bu yönleriyle madde nasıl bir güçtür? Güç bile değil midir? Niteliklerdenarındırdığımızda geride kalan nedir? Elinizdeki kitap bu sorulara Plotinus'un madde öğretisi ekseninde bütüncül bir yanıt sunmayı hedeflemektedir.

(Tanıtım Bülteninden)