Dil Bilimlerinin Sınıflandırılması _{(El- Metalib El- İlahiyye Fi Mevzuat El-ulum El- Lugaviyye) Eleştirel Metin ve İnceleme}

Islam medeniyetinde dilin ilmî ve dinî nedenlerle önem arz etmesi ve sahih bir din idraki için dakik bir dil anlayisinin sart kosulmasi, dil çalismalarina önem verilmesini saglamistir. Lafiz-mana arasindaki iliskilerde temerküz eden bu çalismalar hem dil ilimlerine hem de dilsel bir metin olmasi hasebiyle Kur'an-i Kerim'i anlamaya ve ondan ahkam istihrac etmeye yogunlasmistir. Ayrica genel olarak insan aklinin dili kullanarak kendini ifade etmesi, mantik biliminin de delalet bahisleri altinda dil çalismalarina taalluk eden konulara yönelmesine sebeb olmustur.Osmanli devletinde, XV.yüzyilin ikinci yarisinda Molla Lütfî, temeddün için gerekli dili ve kendisini yine dil üzerinden ifade eden kanunu konu alan ilimleri tasnif etmis ve bu ilimleri, ilmu'l-vaz‘in temel kavrami vaz‘ ve onunla ilgili diger kavramlar etrafinda dokumustur. Dil için fiziksel bir vaz teorisine yaslanan Molla Lütfî, suursuz dogal ses birimi üzerinde insanin iradesiyle gerçeklestirilen ameliyelerden adim adim abece'nin, her türlü alt türleriyle muhatab için dilin ve gaib için yazinin ve yaziya taaalluk eden diger ilimlerin nasil ortaya çiktigini göstermeye çalismistir.Insanin, temeddününün ihtiyaç duydugu âdil kanununun dogasi geregi nasil ilahî bir menseden gelmesi gerektigini temellendiren Molla Lütfî, ilahî menseli kanunun kendisini, yine de dil içinde ifade ettigini, dolayisiyla anlasilmasinin dil ilimlerine bagli oldugunu belirtmistir. Molla Lütfî'nin düsüncelerini ifade edisinde tabiat ve hayatin sartlari yaninda istihsanî (estetik) his de önemli bir yer tutar. Böylece dil ve dile taalluk eden diger ilimler çok farkli ve karmasik sartlarin bir araya gelmesiyle, tarihî süreç içerisinde, degisen ile sabit olan unsurlarin sürekli etkilesimiyle birlikte olusurlar. Bu nedenle de kendi içlerinde münasebet ve müsareketleri bulunan onlarca ilim dali tarafindan incelenirler. Ser‘î ilimler de, hem Kur'an-i Kerimin hem de hadis-i seriflerin dilsel birer metin olmalari sebebiyle, anlasilmalarini ve yasanilmalarini dil bilimleri üzerinden gerçeklestirirler.